ضربان ساز قلب (Pacemaker) — راهنمای جامع و کاربردی
🔹 ضربان ساز قلب چیست؟
ضربان ساز قلب یا پیس میکر یک دستگاه الکترونیکی کوچک است که در قفسه سینه، معمولاً زیر استخوان ترقوه، کاشته می شود. وظیفه اصلی آن این است که در صورت کند شدن یا نامنظم شدن ضربان قلب، با ارسال پالس های الکتریکی، ریتم طبیعی قلب را حفظ کند.
ضربان سازها به ویژه برای بیمارانی که به علت مشکلات الکتریکی قلب (مثل بلوک قلبی یا برادی کاردی) دچار سرگیجه، خستگی، یا حتی غش می شوند، بسیار مؤثر هستند.
🔹 دلایل استفاده از ضربان ساز قلب
پزشک ممکن است در موارد زیر توصیه به کاشت ضربان ساز کند:
- برادی کاردی: کاهش غیر طبیعی سرعت ضربان قلب، معمولاً زیر ۵۰ ضربان در دقیقه
- بلوک قلبی (AV Block): تاخیر یا انسداد در مسیر انتقال سیگنال الکتریکی بین دهلیز و بطن
- سندرم سینوس بیمار: اختلال عملکرد گره سینوسی که منجر به ضربان های کند، نامنظم یا متوقف شده می شود
- ایجاد آریتمی های مکرر که باعث غش یا تنگی نفس می شوند
- در برخی موارد، برای هماهنگ کردن انقباض بطن ها در نارسایی قلبی پیشرفته (CRT یا ضربان ساز دو بطنی)
🔹 مزایای استفاده از ضربان ساز
- تنظیم ریتم قلب به شکل خودکار
- پیشگیری از سرگیجه و غش ناشی از ضربان کند یا توقف ضربان
- کاهش خطر مرگ ناگهانی به علت وقفه های الکتریکی در قلب
- افزایش توانایی انجام فعالیت های روزمره
- بهبود کیفیت خواب در افرادی که دچار افت ضربان در خواب می شوند
- برخی ضربان سازهای جدید، قابلیت ثبت آریتمی ها و ارسال اطلاعات به پزشک را دارند
🔹 مراقبت های پس از نصب ضربان ساز
بعد از جراحی کاشت ضربان ساز، رعایت چند نکته ضروری است:
✅ مراقبت های اولیه
- ناحیه جراحی را تمیز و خشک نگه دارید تا از عفونت جلوگیری شود
- در چند هفته اول از بالا بردن بازو در سمت دستگاه خودداری کنید
- از بلند کردن اجسام سنگین تا بهبودی کامل پرهیز کنید
✅ در بلندمدت
- اجتناب از دستگاه های با میدان مغناطیسی قوی مانند MRI (مگر MRI-Safe باشد)، دستگاه های جوشکاری صنعتی، برخی بلندگوها یا آنتن های رادیویی قوی
- هنگام عبور از گیت های امنیتی، حتماً کارت شناسایی ضربان ساز همراه داشته باشید
- انجام چکاپ منظم جهت بررسی عملکرد دستگاه (ممکن است با دستگاه مخصوصی از طریق پوست خوانده شود)
- در صورت داشتن علائمی مثل تپش قلب شدید، ضعف یا سرگیجه ناگهانی فوراً به پزشک مراجعه کنید
🔹 خطرات و عوارض احتمالی ضربان سازها
هرچند ضربان سازها ایمن طراحی شده اند، اما مانند هر جراحی یا دستگاه پزشکی، ممکن است عوارضی داشته باشند:
- عفونت در محل جراحی
- جابجایی الکترودها در صورت فعالیت زیاد یا ضربه
- ایجاد لخته خون در محل ورود لید به ورید
- سوراخ شدن قلب یا دیواره رگ (بسیار نادر)
- در موارد خاص، خرابی یا خطای عملکرد دستگاه
🔹 بیماری هایی که ممکن است مشکل ساز باشند
برخی بیماری ها یا شرایط زمینه ای می توانند روی عملکرد یا ایمنی ضربان ساز تأثیر بگذارند:
- نارسایی پیشرفته کلیه یا انجام دیالیز مکرر
- بیماری های التهابی یا عفونی مزمن
- نارسایی شدید قلبی
- اختلالات خودایمنی یا ایمنی پایین
- برخی بیماران ممکن است به دلیل ضعف عمومی، احتمال بالاتر عفونت یا خونریزی بعد از عمل داشته باشند
🔹 نحوه عملکرد ضربان ساز و نصب آن
۱. کاشت ضربان ساز:
- این عمل معمولاً در اتاق عمل یا آنژیوگرافی، با بی حسی موضعی و گاهی آرام بخش انجام می شود
- الکترودها از طریق سیاهرگ به درون قلب هدایت شده و به دیواره داخلی قلب متصل می شوند
- دستگاه در زیر پوست کاشته شده و با الکترودها متصل می گردد
۲. تنظیم دستگاه:
- پس از کاشت، دستگاه توسط متخصص برنامه ریزی می شود تا فقط هنگام نیاز پالس بدهد
- در برخی مدل ها، ضربان ساز به صورت دائمی با سرعت مشخصی کار می کند، اما بسیاری فقط در صورت افت ضربان فعال می شوند
۳. پایش مداوم:
- در بسیاری از ضربان سازهای جدید، امکان پایش از راه دور یا ثبت اطلاعات و ارسال آن به پزشک از طریق گیرنده های مخصوص وجود دارد
چگونه می فهمیم به ضربان ساز نیاز داریم؟
اگر ضربان قلب خیلی کند شود یا نامنظم باشد و باعث علائمی مثل:
- غش یا سرگیجه
- خستگی شدید
- تپش یا ایست لحظه ای قلب
پزشک با نوار قلب یا هولتر تشخیص می دهد و در صورت نیاز ضربان ساز تجویز می کند.
📌 نتیجه گیری
ضربان ساز قلب وسیله ای نجات بخش است که در بسیاری از بیماران با آریتمی ها یا کندی ضربان قلب، زندگی طبیعی را ممکن می سازد. با مراقبت صحیح و پیگیری منظم، بیماران می توانند بدون مشکل به زندگی خود ادامه دهند.
