اسپاسم قلبی یا گرفتگی عضلات قلب، وضعیتی است که در آن دیواره عروق کرونری (رگهای خونرسان قلب) به طور ناگهانی منقبض شده و باعث باریک شدن موقت رگ و کاهش جریان خون به عضله قلب میشود. این انقباض میتواند منجر به درد قفسه سینه و در موارد شدیدتر، عوارض جدیتری مانند حمله قلبی شود. در این مقاله به بررسی علل، علائم، تشخیص و درمان اسپاسم قلبی میپردازیم.
اسپاسم عروق کرونر قلب چیست؟
اسپاسم عروق کرونری که به آن آنژین وازواسپاستیک هم گفته میشود، زمانی رخ میدهد که دیواره یکی از شریانهای قلب بهطور ناگهانی منقبض شود. این انقباض باعث تنگی رگ و کاهش یا انسداد موقت جریان خون به قلب میشود. در نتیجه، قلب باید سختتر کار کند تا خون را پمپاژ کند. اسپاسمها معمولاً کوتاه هستند، اما گاهی میتوانند بیش از ۱۵ دقیقه طول بکشند و خطر حمله قلبی را افزایش دهند.
تشخیص این مشکل آسان نیست، چون علائم آن میتواند خفیف یا حتی نامحسوس باشد و فقط در زمان وقوع اسپاسم مشخص شود. این عارضه ممکن است در افرادی که به تصلب شرایین (گرفتگی عروق) مبتلا هستند هم دیده شود. مراجعه به بهترین متخصص قلب و انجام بررسیهای لازم میتواند به پیشگیری از عوارض جدی کمک کند.
علت اسپاسم عروق کرونر چیست؟
علت اسپاسم قلبی چندوجهی بوده و تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. در ادامه به بررسی جامع این عوامل میپردازیم:
مطالعات علمی، از جمله تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۲۰، نشان میدهند که عوامل متعددی در ایجاد اسپاسم عروق کرونر نقش دارند. این عوامل شامل موارد زیر میشوند:
- سیستم عصبی خودکار: اختلال در عملکرد سیستم عصبی خودکار، که مسئول تنظیم عملکردهای غیرارادی بدن از جمله ضربان قلب و فشار خون است، میتواند منجر به انقباض غیرطبیعی عروق کرونر شود.
- التهاب مزمن: وجود التهاب مزمن در بدن، به ویژه در دیواره عروق، میتواند حساسیت عروق به عوامل منقبض کننده را افزایش داده و احتمال اسپاسم را بیشتر کند.
- بیماریهای زمینهای قلبی: بیماریهایی مانند آترواسکلروز (تصلب شرایین)، فشار خون بالا و کلسترول بالا، زمینه را برای اسپاسم عروق کرونر فراهم میکنند.
- مکانیسمهای فردی: علاوه بر عوامل ذکر شده، مکانیسمهای ناشناخته دیگری نیز وجود دارند که بسته به شرایط جسمانی هر فرد، میتوانند در بروز اسپاسم نقش داشته باشند.
عوامل تشدید کننده اسپاسم قلبی
علاوه بر علل زمینهای، عوامل محیطی و رفتاری نیز میتوانند به عنوان محرک اسپاسم عروق کرونر عمل کنند. این عوامل عبارتند از:
- مصرف دخانیات (سیگار و تنباکو): نیکوتین موجود در دخانیات باعث انقباض عروق و افزایش فشار خون میشود که خطر اسپاسم را افزایش میدهد.
- قرار گرفتن در معرض سرما: سرمای شدید میتواند باعث انقباض عروق محیطی و افزایش فشار خون شود که به نوبه خود میتواند اسپاسم عروق کرونر را تحریک کند.
- استرس و اضطراب: استرس و اضطراب شدید میتوانند باعث ترشح هورمونهای استرس و انقباض عروق شوند.
- ورزش، به ویژه در صبح زود: ورزش شدید، به خصوص در ساعات اولیه صبح که سیستم عصبی سمپاتیک فعالتر است، میتواند باعث اسپاسم عروق کرونر شود.
- مصرف داروهای تنگ کننده عروق: برخی داروها مانند مسدودکنندههای بتا (در برخی موارد) و داروهای ضد احتقان میتوانند باعث انقباض عروق و افزایش خطر اسپاسم شوند.
- مصرف مواد مخدر و محرک: موادی مانند کوکائین، آمفتامین و حشیش (کانابیس) میتوانند به شدت عروق را منقبض کرده و خطر اسپاسم را افزایش دهند.
- مصرف الکل: مصرف بیش از حد الکل میتواند باعث اختلال در عملکرد قلب و عروق و افزایش خطر اسپاسم شود.
- مصرف داروی کاهش وزن فنترمین: این دارو نیز میتواند عوارض قلبی عروقی از جمله اسپاسم عروق کرونر داشته باشد.
علائم اسپاسم قلبی چیست؟
اسپاسم عروق کرونر، انقباض ناگهانی و موقت عروق خونرسان قلب (عروق کرونر) است که میتواند منجر به کاهش جریان خون به عضله قلب و بروز علائم مختلف شود. شدت و نحوه بروز این علائم در افراد مختلف، طیف گستردهای را شامل میشود؛ از موارد خفیف و بدون علامت تا موارد شدید و ناتوانکننده.
ویژگیهای متمایز کننده اسپاسم عروق کرونر:
یکی از ویژگیهای مهم اسپاسم عروق کرونر، وقوع آن در زمان استراحت است، برخلاف دردهای آنژینی که معمولاً در هنگام فعالیت و تلاش فیزیکی رخ میدهند. مطالعات نشان میدهند که احتمال بروز علائم اسپاسم عروق کرونر در ساعات پایانی شب و اوایل صبح بیشتر است.
علائم اسپاسم عروق کرونر میتواند بسیار متنوع باشد و به دو دسته کلی تقسیم میشود:
موارد بدون علامت یا با علائم خفیف: در برخی موارد، اسپاسم عروق کرونر بدون هیچ علامتی رخ میدهد یا تنها با درد خفیف در قفسه سینه، به ویژه در موارد زیر، همراه است:
- در زمان استراحت، به خصوص پس از نیمهشب یا در ساعات اولیه صبح.
- در سمت چپ قفسه سینه.
این درد ممکن است فرد را از خواب بیدار کند و دفعات بروز آن میتواند از چند بار در سال تا چند بار در روز متغیر باشد. همچنین، ممکن است فرد تنها احساس سفتی در قفسه سینه یا دردی که از قفسه سینه به گردن، بازوها یا فک انتشار مییابد، داشته باشد.
موارد با علائم شدید و مشابه حمله قلبی: در موارد دیگر، اسپاسم عروق کرونر میتواند علائمی مشابه حمله قلبی ایجاد کند، از جمله:
- درد شدید قفسه سینه که ممکن است به سر یا شانهها انتشار یابد.
- احساس سوزش در قفسه سینه.
- احساس تنگی، فشار یا له شدن در قفسه سینه.
- تعریق.
- حالت تهوع.
- احساس ضعف.
در موارد بسیار شدید، فرد ممکن است درد طولانی مدت و شدید در قفسه سینه همراه با عرق سرد، تهوع، استفراغ و حتی از دست دادن موقت هوشیاری را تجربه کند. همچنین، احتمال احساس درد عضلانی در بازو یا فک نیز وجود دارد.
اسپاسم قلبی چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص گرفتگی عضلات قلب بر پایه ارزیابی دقیق علائم بیمار و انجام تستهای تخصصی صورت میگیرد. تستهای تشخیصی به پزشک کمک میکنند تا میزان درگیری عروق کرونر، تأثیر آن بر عملکرد قلب و بهترین روش درمانی را تعیین کند. مهمترین این تستها عبارتند از:
اکوکاردیوگرام (اکوی قلب): اکوی قلب از امواج فراصوت (اولتراسوند) برای ایجاد تصاویری از قلب، از جمله حفرهها، دریچهها و عروق اصلی استفاده میکند. اکوکاردیوگرام اطلاعات دقیقی در مورد ساختار و عملکرد قلب ارائه میدهد و میتواند به تشخیص سایر بیماریهای قلبی نیز کمک کند. این روش کاملاً بیخطر و بدون عوارض جانبی است.
الکتروکاردیوگرام (EKG یا نوار قلب): این تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت میکند و میتواند الگوهای غیرطبیعی مرتبط با اسپاسم عروق کرونر را نشان دهد. الکترودهایی روی پوست قفسه سینه، بازوها و پاها قرار داده میشوند و سیگنالهای الکتریکی قلب را ثبت میکنند. این روش غیرتهاجمی و بدون عوارض جانبی جدی است، اگرچه ممکن است در محل اتصال الکترودها قرمزی موقت ایجاد شود.
آنژیوگرافی کرونر: این روش تصویربرداری دقیقتر، با استفاده از اشعه ایکس و ماده حاجب (رنگ) انجام میشود. در طی آنژیوگرافی، یک لوله نازک (کاتتر) از طریق شریان (معمولاً در کشاله ران یا بازو) وارد عروق کرونر میشود و ماده حاجب تزریق میشود. این ماده باعث میشود عروق کرونر در تصاویر اشعه ایکس به خوبی دیده شوند و هرگونه تنگی یا انسداد مشخص شود. آنژیوگرافی روشی تهاجمیتر است و معمولاً برای تشخیص قطعی و بررسی دقیقتر عروق کرونر استفاده میشود.
راههای درمان اسپاسم قلبی
درمان این عارضه به کنترل علائم، جلوگیری از حملات قلبی و پیشگیری از اسپاسمهای بعدی تمرکز دارد. در ادامه، روشهای مختلف درمان این بیماری توضیح داده شده است:
دارودرمانی: درمان اسپاسم قلبی معمولاً با تجویز نیتراتها برای باز کردن عروق و کاهش درد قفسه سینه آغاز میشود. نیتراتها، بهویژه در مصرف طولانیمدت، میتوانند از حملات قلبی جلوگیری کنند. همچنین، مسدودکنندههای کانال کلسیم برای پیشگیری از اسپاسمهای بعدی و کاهش انقباض عروق تجویز میشوند. پزشک ممکن است بسته به شرایط بیمار، دوز و ترکیب داروها را تغییر دهد. سایر داروها مانند استاتینها برای کاهش کلسترول و منیزیم برای اصلاح کمبود آن نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرند.
تغییر سبک زندگی: تغییر عادات روزمره میتواند بهطور قابلتوجهی خطر اسپاسم قلبی را کاهش دهد. ورزش منظم، داشتن رژیم غذایی سالم و کمچرب، کاهش وزن در صورت اضافه وزن، و ترک سیگار و الکل از مهمترین اقدامات در این زمینه هستند. این تغییرات نهتنها به کنترل عوامل خطر بیماریهای قلبی کمک میکنند، بلکه به بهبود کلی سلامت بیمار نیز منجر میشوند.
مداخلات پزشکی: در مواردی که اسپاسم قلبی به دلیل انسداد شدید عروق کرونری ناشی از پلاکهای آترواسکلروزی رخ میدهد، پزشک ممکن است آنژیوپلاستی کرونری یا سایر روشهای تهاجمی را برای باز کردن شریانها توصیه کند. این اقدامات معمولاً زمانی انجام میشوند که دارودرمانی و تغییرات سبک زندگی به تنهایی کافی نباشند. این روشها به بهبود جریان خون و کاهش علائم کمک میکنند.
مدیریت عوامل مرتبط: اسپاسم قلبی ممکن است با بیماریهایی مانند میگرن، سندرم رینود، تیروئید پرکار، یا آلرژیهای مزمن مرتبط باشد. کنترل این بیماریها، کاهش مصرف دخانیات و الکل، و حفظ تعادل منیزیم بدن میتواند به کاهش علائم اسپاسم قلبی کمک کند. پزشک با ارزیابی دقیق شرایط بیمار، بهترین روشهای درمانی را انتخاب میکند.
علائم هشداردهنده: در صورت تجربه درد شدید و ناگهانی قفسه سینه که ممکن است به گردن، فک یا بازو منتشر شود، یا علائم مشابه حمله قلبی، فوراً باید به اورژانس مراجعه کرد. تشخیص و درمان بهموقع این عارضه، از عوارض جدیتر مانند حملات قلبی پیشگیری میکند.
جمع بندی اسپاسم قلبی یا گرفتگی عضلات قلب
اسپاسم عروق کرونر، انقباض ناگهانی و موقت عروق تغذیهکنندهی قلب (شریانهای کرونر) است که منجر به کاهش جریان خون به عضلهی قلب میشود. این انقباضات میتوانند بدون علامت یا همراه با درد باشند و در عین حال، احتمال بروز حملهی قلبی را افزایش میدهند. وقوع این اسپاسمها اغلب در ساعات پایانی شب یا اوایل صبح گزارش شده و ممکن است موجب بیداری فرد از خواب شود. درمان این وضعیت بر کاهش درد قفسه سینه و پیشگیری از بروز اسپاسمهای مجدد متمرکز است.
