مشکلات قلبی در دوران بارداری از مهمترین چالشهایی هستند که برخی از مادران ممکن است با آن روبرو شوند. این مشکلات میتوانند ناشی از بیماریهای قلبی از پیش موجود یا شرایطی باشند که برای اولین بار در این دوره بروز میکنند.
دوران بارداری با تغییرات گستردهای در سیستم قلب و عروق همراه است، و به همین دلیل، توجه به سلامت قلب مادر و مدیریت این تغییرات ضروری است. در این مقاله، به بررسی انواع مشکلات قلبی در دوران بارداری، تشخیص و درمان این بیماریها خواهیم پرداخت.
بیماریهای قلبی دوران بارداری
بیماریهای قلبی دوران بارداری به مشکلاتی در عملکرد قلب اشاره دارند که ممکن است از قبل وجود داشته باشند یا برای اولین بار در این دوره ظاهر شوند. این مشکلات به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
بیماریهای قلبی دوران بارداری که از قبل وجود داشتهاند
این گروه شامل مشکلات قلبی و عروقیای است که مادر پیش از بارداری به آنها مبتلا بوده است. این شرایط ممکن است قبلاً بدون علائم یا عوارض خاصی باشند؛ با این حال، تغییرات فیزیولوژیک دوران بارداری، از جمله افزایش حجم خون و بار اضافی بر قلب، میتواند وضعیت را پیچیدهتر کند. برای مثال، مادر ممکن است سابقه عمل جراحی قلب داشته باشد یا از بیماریهایی مانند نارسایی قلبی یا اختلالات دریچهای رنج ببرد. در چنین مواردی، بارداری میتواند خطراتی برای مادر و جنین ایجاد کند و نیاز به مراقبتهای ویژه و نظارت مداوم داشته باشد.
بیماریهای قلبی که در طول بارداری بروز میکنند
این دسته شامل مشکلات قلبیای است که برای اولین بار در دوران بارداری ظاهر میشوند. برخی از این شرایط ممکن است خفیف و بیضرر باشند، اما برخی دیگر، مانند کاردیومیوپاتی بارداری، میتوانند خطرناک بوده و جان مادر و جنین را تهدید کنند. تشخیص زودهنگام این مشکلات و پیگیری مداوم با پزشک متخصص از اهمیت بالایی برخوردار است.
اگرچه بیشتر مادران مبتلا به بیماریهای قلبی میتوانند بارداری موفق و نوزادی سالم داشته باشند، اما بیماریهای قلبی عروقی یکی از عوامل اصلی مرگومیر مادران باردار، بهویژه در کشورهای توسعهیافته، به شمار میروند. شناسایی و مدیریت دقیق این مشکلات نهتنها سلامت مادر و جنین را در دوران بارداری تضمین میکند، بلکه به حفظ سلامت قلب در سالهای پس از بارداری نیز کمک میکند.
تغییرات در قلب و عروق خونی در دوران بارداری
در دوران بارداری، بدن شما تغییرات گستردهای را تجربه میکند که مستقیماً بر سیستم قلب و عروق تأثیر میگذارد. این تغییرات برای حمایت از رشد جنین ضروری هستند، اما فشار قابلتوجهی به قلب وارد میکنند و عملکرد آن را به چالش میکشند. مهمترین این تغییرات شامل موارد زیر است:
- افزایش حجم خون: در هفتههای اولیه بارداری، حجم خون بدن به سرعت افزایش مییابد و تا 40 تا 45 درصد بیشتر از حد معمول میشود. این تغییر برای تأمین اکسیژن و مواد مغذی کافی به جنین ضروری است.
- افزایش ضربان قلب: ضربان قلب به تدریج افزایش مییابد و ممکن است بین 10 تا 20 ضربه در دقیقه بیشتر شود. این افزایش در سهماهه سوم به اوج خود میرسد تا بتواند نیازهای متابولیکی بالاتر دوران بارداری را پاسخ دهد.
- افزایش برونده قلبی: برونده قلبی، که به میزان خون پمپاژ شده در هر دقیقه اشاره دارد، در هفتههای 28 تا 34 بارداری تا 30 تا 50 درصد افزایش مییابد و در موارد بارداری دوقلو ممکن است به 60 درصد هم برسد.
بیماریهای قلبی قبل از بارداری
بیماریهای قلبی میتوانند پیش از بارداری یا در طول آن ایجاد شوند و در هر صورت ممکن است بر سلامت مادر و جنین تأثیر بگذارند. برخی از مهمترین مشکلات قلبی که ممکن است پیش از بارداری وجود داشته باشند، شامل موارد زیر هستند:
1. بیماریهای مادرزادی قلب
این بیماریها از بدو تولد همراه فرد هستند و از خفیف تا شدید متغیرند. گرچه بسیاری از موارد جدی در کودکی درمان میشوند، برخی بیماران حتی پس از جراحی ممکن است دچار تغییراتی در عملکرد قلب باقی بمانند.
عوارض شایع در دوران بارداری:
- آریتمی (ضربان قلب غیرطبیعی)
- نارسایی قلبی
- افزایش احتمال زایمان زودرس
بیماران مبتلا به بیماریهای مادرزادی خفیف، مانند تنگی خفیف دریچه ریوی یا نقایص سپتوم ترمیمشده، معمولاً با خطر کمی مواجهاند. اما شرایط شدیدتر مانند تترالوژی فالوت ترمیمشده یا تنگی دریچه آئورت ممکن است نیاز به مراقبتهای ویژه داشته باشد. پیش از بارداری، مشورت با متخصص قلب مادرزادی بزرگسالان توصیه میشود.
2. کاردیومیوپاتی
کاردیومیوپاتی یکی از علل اصلی عوارض جدی و مرگ در دوران بارداری است. این بیماری بر عملکرد عضله قلب تأثیر میگذارد و شدت آن نقش تعیینکنندهای در خطرات بارداری دارد.
- کاردیومیوپاتی گشادشده: حدود 40 درصد از بیماران در دوران بارداری دچار نارسایی قلبی یا عوارض دیگر میشوند.
- کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک: خطر کمتری دارد، اما ممکن است در صورت وجود علائم قبل از بارداری، عوارض ایجاد کند.
مشورت با متخصص قلب پیش از بارداری ضروری است تا خطرات بررسی و مدیریت شوند.
3. بیماریهای دریچه قلب
مشکلات دریچه قلب ممکن است خفیف یا شدید باشند و برخی از آنها بر بارداری تأثیرگذارند:
- نارسایی دریچه آئورت: در صورت خفیف بودن، بارداری ایمن است، اما نارسایی شدید همراه با کاهش عملکرد قلب خطرناک بوده و نیازمند ارزیابی دقیق است.
- افتادگی دریچه میترال: اغلب بیخطر است، اما در صورت نشتی شدید دریچه، ممکن است نیاز به درمان قبل از بارداری باشد.
- تنگی دریچه میترال: این مشکل شایعترین بیماری دریچهای مرتبط با بارداری در سطح جهان است و ممکن است نیاز به جراحی قبل از بارداری داشته باشد.
در مواردی که بیمار دارای دریچه قلب مصنوعی است، خطرات بیشتری از جمله لخته شدن خون وجود دارد. مدیریت این شرایط با مشاوره پیش از بارداری و تنظیم داروهای ضدانعقاد انجام میشود.
4. بیماری آئورت (آئورتوپاتی)
این بیماری گروهی از اختلالات مربوط به آئورت است که معمولاً با سندرمهای ژنتیکی مانند مارفان، لوئیس دیتز، یا اهلرز-دانلوس مرتبط است. در دوران بارداری، افزایش فشار خون در آئورت خطر پارگی یا دیسکسیون آئورت را بهویژه در سهماهه سوم یا دوره پس از زایمان افزایش میدهد.
عوامل خطر:
- دریچه آئورت دولتی همراه با اتساع آئورت
- سابقه دیسکسیون آئورت
- سندرمهای ژنتیکی مانند مارفان و اهلرز-دانلوس
مشاوره پیش از بارداری با متخصص قلب برای ارزیابی و مدیریت این شرایط ضروری است.
چه مشکلات قلبی ممکن است در دوران بارداری ایجاد شود؟
بارداری، یکی از حساسترین دورههای زندگی هر زن است. در این دوران، تغییرات هورمونی و فیزیولوژیک گستردهای در بدن رخ میدهد که میتواند بر عملکرد قلب و عروق تأثیر گذاشته و منجر به بروز برخی بیماریها شود.
شایعترین بیماریهای قلبی در دوران بارداری عبارتند از:
- فشار خون بالا: افزایش فشار خون در دوران بارداری میتواند به شکلهای مختلفی مانند پرهاکلامپسی و اکلامپسی بروز کند و عوارض جدی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد.
- دیابت بارداری: افزایش قند خون در دوران بارداری میتواند خطر ابتلا به عوارضی مانند زایمان زودرس، وزن بالای نوزاد و مشکلات تنفسی در نوزاد را افزایش دهد.
- آریتمیهای قلبی: اختلال در ریتم قلب، مانند تاکیکاردی فوق بطنی، میتواند در دوران بارداری رخ دهد و نیاز به درمان داشته باشد.
- دیسکسیون خودبهخودی عروق کرونر (SCAD): پارگی خودبهخودی یکی از عروق کرونر قلب، یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده زندگی است که بیشتر در دوران بارداری یا پس از زایمان رخ میدهد.
- ایسکمی میوکارد: کاهش خونرسانی به عضله قلب، میتواند منجر به آنژین یا حمله قلبی شود و خطر مرگ مادر را افزایش دهد.
- کاردیومیوپاتی حین زایمان: ضعیف شدن عضله قلب در دوران بارداری یا پس از زایمان، میتواند منجر به نارسایی قلبی شود.
- لخته شدن خون: تشکیل لخته خون در وریدهای عمقی و آمبولی ریه، از عوارض شایع بارداری است که میتواند منجر به عوارض جدی مانند آمبولی ریه شود.
کدام بیماریهای قلبی برای بارداری خطرناک است؟
بارداری برای بسیاری از زنان تجربهای شیرین و پر از امید است. اما برای زنانی که از بیماریهای قلبی رنج میبرند، این دوران میتواند با چالشهای جدی همراه باشد. برخی بیماریهای قلبی میتوانند خطر ابتلا به عوارض جدی را در دوران بارداری افزایش دهند و حتی برای مادر و جنین تهدیدکننده باشند. از جمله این بیماریهای خطرناک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماریهای دریچهای قلب: تنگی دریچه آئورت، تنگی دریچه میترال، نارسایی دریچهها و بیماریهای مادرزادی دریچهای
- بیماریهای عضله قلب: کاردیومیوپاتی (ضعف عضله قلب)، بیماری عضله قلب
- بیماریهای عروق کرونر: تصلب شرایین، آنژین
- بیماریهای ریه: فشار خون ریوی
- بیماریهای مادرزادی قلب: مانند تترالوژی فالوت، انتقال بزرگ عروق
علائم و نشانه های مشکلات قلبی در دوران بارداری چیست؟
تغییرات طبیعی در دوران بارداری ممکن است با علائم بیماریهای قلبی اشتباه گرفته شوند. افزایش حجم خون، رشد جنین و تغییرات هورمونی میتوانند باعث بروز برخی علائم مانند خستگی، تنگی نفس و تورم شوند. با این حال، اگر این علائم به شدت افزایش یابند یا علائم دیگری مانند درد قفسه سینه و سرگیجه به آنها اضافه شود، ممکن است نشانهای از یک مشکل قلبی باشند.
علائم هشداردهنده مشکلات قلبی در دوران بارداری عبارتند از:
- تنگی نفس شدید: اگر حتی در هنگام استراحت احساس تنگی نفس میکنید یا تنگی نفس شما به حدی است که از انجام فعالیتهای روزمره باز میمانید، باید به پزشک مراجعه کنید.
- درد قفسه سینه: هرگونه درد یا ناراحتی در قفسه سینه، حتی اگر خفیف باشد، باید جدی گرفته شود و به پزشک گزارش شود.
- تپش قلب نامنظم یا سریع: احساس تپش قلب شدید یا نامنظم، به ویژه اگر بیش از چند دقیقه طول بکشد، میتواند نشانهای از مشکل قلبی باشد.
- سرگیجه یا غش: اگر به طور مکرر احساس سرگیجه یا سبکی سر میکنید یا حتی غش میکنید، باید به پزشک مراجعه کنید.
- تورم شدید در پاها، مچ پا یا صورت: اگر تورم در پاها و مچ پاها به حدی شدید باشد که باعث ایجاد درد یا ناراحتی شود یا اگر تورم به صورت شما نیز گسترش یابد، باید به پزشک مراجعه کنید.
- سرفه خشک و مداوم: سرفه خشک و مداوم، به ویژه در هنگام شب، میتواند نشانهای از نارسایی قلبی باشد.
- کاهش وزن غیرعادی: کاهش وزن بدون دلیل مشخص در دوران بارداری میتواند نشانهای از یک مشکل جدی باشد.
تشخیص بیماریهای قلبی در بارداری
یکی از روشهای مؤثر برای تشخیص بیماریهای قلبی در دوران بارداری، اکوکاردیوگرافی قلب در بارداری است. این روش غیرتهاجمی، ساختار و عملکرد قلب را به دقت بررسی میکند. اکوکاردیوگرافی برای ارزیابی بیماریهای دریچهای قلب، بزرگ شدن قلب و سایر مشکلات قلبی در دوران بارداری بسیار مفید است.
از دیگر روشهای تشخیص بیماریهای قلبی در دوران بارداری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سونوگرافی: سونوگرافی علاوه بر بررسی رشد جنین، به پزشک کمک میکند تا سلامت قلب جنین را نیز ارزیابی کند.
- نوار قلب (ECG): این آزمایش برای بررسی ریتم و فعالیت الکتریکی قلب استفاده میشود.
- آزمایش خون: برخی آزمایشهای خون خاص برای ارزیابی عملکرد قلب و تشخیص بیماریهای قلبی در دوران بارداری انجام میشود.
درمان بیماریهای قلبی در بارداری
در درمان بیماریهای قلبی در دوران بارداری، معمولاً دارو تجویز میشود و تا حد امکان از انجام جراحیهای پیچیده مانند عمل قلب باز یا جراحیهای کمتهاجمی اجتناب میشود. مصرف داروهای قلبی باید تحت نظر پزشک متخصص قلب و عروق صورت گیرد تا از ایمنی و اثربخشی درمان اطمینان حاصل شود.
اگر جنین نیز به بیماری قلبی مبتلا شود، مراجعه به متخصص اطفال یا جراح قلب که در زمینه درمان بیماریهای قلبی نوزادان تخصص دارد، ضروری است.
برای تسریع روند درمان و جلوگیری از عوارض، رعایت موارد زیر توصیه میشود:
- استراحت کافی
- تغذیه سالم، کم چرب و کم نمک
- مصرف بیشتر میوه و سبزیجات و نوشیدن آب کافی
- مصرف منظم داروهای تجویز شده طبق دستورات پزشک
