افیوژن پریکارد یا پریکاردیال افیوژن چیست؟
افیوژن پریکارد (Pericardial Effusion) به تجمع غیرطبیعی مایع در فضای بین دو لایه پریکارد (غشای نازکی که قلب را احاطه کرده) گفته می‌شود. در حالت طبیعی، مقدار کمی مایع بین این دو لایه وجود دارد که به حرکت روان قلب کمک می‌کند. اما در شرایط غیرطبیعی، این مایع ممکن است افزایش یابد و منجر به مشکلات قلبی شود.
علل افیوژن پریکارد
افیوژن پریکارد می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
- التهاب پریکارد (پریکاردیت) – ناشی از عفونت های ویروسی ، باکتریایی ، قارچی یا بیماری های خودایمنی.
- عفونت‌ها – مانند سل، پنومونی یا ویروس‌های خاص.
- سرطان‌ها – متاستاز سرطان‌های ریه ، سینه یا لوسمی می‌تواند به پریکارد برسد.
- بیماری‌های خودایمنی – مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید که باعث التهاب پریکارد می‌شوند.
- نارسایی کلیه – که می‌تواند به تجمع سموم در بدن و افزایش مایع در پریکارد منجر شود.
- آسیب‌های قلبی یا جراحی قلب – مانند حمله قلبی شدید، جراحی های قلب یا ضربات مستقیم به قفسه سینه.
- مشکلات تیروئیدی – کم‌کاری تیروئید گاهی باعث تجمع مایعات در بدن، از جمله در پریکارد ، می‌شود.
- پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی – به ویژه در بیماران مبتلا به سرطان که تحت این درمان‌ها قرار گرفته‌اند.
علائم افیوژن پریکارد
علائم بیماری افیوژن پریکارد به میزان مایع و سرعت تجمع آن بستگی دارد. در برخی موارد، فرد ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، اما در شرایط حاد ممکن است علائم زیر ظاهر شوند:
- درد قفسه سینه – معمولاً شدیدتر هنگام دراز کشیدن یا تنفس عمیق.
- تنگی نفس – به دلیل فشار بر قلب و کاهش ظرفیت پمپاژ آن.
- خستگی و ضعف عمومی – ناشی از کاهش عملکرد قلب.
- تورم در پاها یا شکم – در موارد شدید که باعث اختلال در گردش خون می‌شود.
- کاهش فشار خون – در شرایط حاد ممکن است فرد دچار افت فشار خون ناگهانی شود.
اگر مایع بیش از حد افزایش یابد، ممکن است باعث تامپوناد قلبی شود که یک وضعیت خطرناک و اورژانسی است و می‌تواند عملکرد قلب را مختل کند.
تشخیص افیوژن پریکارد
تشخیص بیماری افیوژن پریکارد معمولاً با انجام تست‌های زیر صورت می‌گیرد:
- اکوکاردیوگرافی (سونوگرافی قلب) – بهترین روش برای ارزیابی میزان مایع در پریکارد.
- الکتروکاردیوگرام (ECG) – بررسی تغییرات ریتم قلب که ممکن است نشانه فشاری از سوی مایع باشد.
- تصویربرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه – می‌تواند نشانه‌هایی از افزایش حجم قلب ناشی از تجمع مایع را نشان دهد.
- سی تی اسکن یا ام‌آر‌آی قلب – برای بررسی دقیق‌تر ساختار قلب و میزان مایع در پریکارد.
- آزمایش خون – برای بررسی وجود التهاب، عفونت یا مشکلات کلیوی.
درمان افیوژن پریکارد
روش درمان بستگی به علت و شدت بیماری دارد. گزینه های درمانی شامل موارد زیر است:
1. درمان دارویی
- داروهای ضدالتهابی (مانند ایبوپروفن، آسپرین یا کورتیکواستروئیدها) در صورتی که افیوژن ناشی از التهاب باشد.
- آنتی‌بیوتیک‌ها در صورتی که عفونت باکتریایی علت اصلی باشد.
- داروهای مدر (دیورتیک‌ها) برای کاهش تجمع مایعات در بدن، به ویژه در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه یا مشکلات قلبی.
2. پریکاردیوسنتز (تخلیه مایع پریکارد)
در مواردی که تجمع مایع شدید است و به عملکرد قلب آسیب می‌رساند، پزشک از طریق یک سوزن مخصوص ، مایع اضافی را تخلیه می‌کند. این روش تحت هدایت اکوکاردیوگرافی انجام می‌شود.
3. جراحی (پریکاردیوتومی یا پنجره پریکاردیال)
در موارد شدید یا مکرر، ممکن است جراحی برای ایجاد یک مسیر دائمی جهت خروج مایع از پریکارد لازم باشد.
عوارض احتمالی افیوژن پریکارد
- تامپوناد قلبی – افزایش بیش از حد مایع باعث فشرده شدن قلب شده و می‌تواند منجر به نارسایی حاد قلبی و شوک شود.
- نارسایی قلبی – اگر درمان نشود، می‌تواند به کاهش عملکرد قلب و افزایش خطر ایست قلبی منجر شود.
- عفونت‌های شدید – در صورت وجود عفونت، ممکن است بیماری به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابد.
افیوژن پریکارد یک بیماری مهم و گاهی خطرناک است که می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله التهاب ، عفونت ، سرطان و بیماری های سیستمیک ایجاد شود. علائم آن از خفیف تا شدید متغیر است و در موارد حاد می‌تواند باعث تامپوناد قلبی شود که یک وضعیت اورژانسی است. تشخیص به کمک تصویربرداری پزشکی و آزمایشات تخصصی انجام می‌شود و درمان آن بسته به علت زمینه‌ای شامل داروها، تخلیه مایع و در موارد شدید، جراحی است.
اگر علائمی مانند درد قفسه سینه ، تنگی نفس یا افت فشار خون ناگهانی را تجربه کردید، لازم است فوراً به پزشک مراجعه کنید تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
