پریکاردیت یا التهاب پرده دور قلب، یک بیماری است که در آن کیسه نازک و دولایهای که قلب را احاطه کرده و از آن محافظت میکند، ملتهب میشود. این التهاب میتواند باعث ایجاد درد شدید در قفسه سینه شود که معمولاً هنگام ساییده شدن لایههای تحریکشده پریکارد بر یکدیگر رخ میدهد. اگرچه پریکاردیت قلب در اکثر موارد خفیف است و با استراحت و دارو بهبود مییابد، اما در برخی موارد نیاز به تخلیه مایع یا حتی جراحی وجود دارد. تشخیص سریع و درمان به موقع این بیماری میتواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. در ادامه این مقاله، به بررسی علائم، علل و روشهای درمان این بیماری خواهیم پرداخت.
پریکاردیت چیست؟
پریکاردیت، یک بیماری است که به دلیل التهاب پریکاردیوم، کیسه نازک و دو لایهای که قلب را احاطه میکند، به وجود میآید. این کیسه که بین لایههای خود مقدار کمی مایع دارد، وظیفه حفظ و حفاظت از قلب را بر عهده دارد و با ایجاد یک حرکت روان بین لایهها، از بروز اصطکاک جلوگیری میکند. اما زمانی که این لایهها ملتهب میشوند، با هر انقباض و انبساط قلب، این سطوح دچار سایش شده و میتواند منجر به درد شدید در قفسه سینه شود. این درد معمولاً به صورت ناگهانی بروز کرده و علائمی مشابه به سکته قلبی را ایجاد میکند.
پریکاردیت اغلب به طور خودبخود و بدون نیاز به درمان خاصی برطرف میشود، اما در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی مانند دارو یا حتی جراحی باشد. این بیماری معمولاً پس از چند هفته تا چند ماه فروکش میکند، اما در برخی موارد، ممکن است به شکل حملات مکرر و طولانیمدت بازگردد. شناسایی و درمان به موقع این عارضه میتواند به کاهش خطرات طولانیمدت آن کمک کند و از بروز عوارض جدیتر جلوگیری نماید.
انواع پریکاردیت
پریکاردیت یا التهاب کیسه اطراف قلب، بر اساس علت زمینهای و مدت زمان بیماری به انواع مختلفی تقسیم میشود:
- پریکاردیت حاد: این نوع پریکاردیت به طور ناگهانی و با علائم شدید ظاهر میشود. در پریکاردیت حاد، نشانهها به سرعت بروز میکنند و معمولاً طی چند هفته برطرف میشوند. ممکن است این نوع التهاب بیش از یکبار در فرد تکرار شود و علائم آن میتواند مشابه یک حمله قلبی باشد.
- پریکاردیت مزمن: این شکل از پریکاردیت زمانی رخ میدهد که التهاب پریکارد بیش از سه ماه پس از حمله حاد اولیه ادامه یابد. علائم و التهاب در پریکاردیت مزمن به تدریج ظاهر میشوند و ممکن است بیش از شش ماه ادامه داشته باشند. در این نوع، علائم معمولاً خفیفتر هستند و شامل سرفه، مشکلات تنفسی و خستگی میشوند، در حالی که درد شدید قفسه سینه ممکن است وجود نداشته باشد.
- پریکاردیت انقباضی: نوعی پریکاردیت مزمن است که در آن لایههای پریکارد سفت و ضخیم شده و عملکرد قلب را مختل میکنند. این نوع معمولاً پس از چندین دوره پریکاردیت حاد رخ میدهد.
- پریکاردیت عفونی: ناشی از عفونتهای ویروسی، باکتریایی، قارچی یا انگلی است و میتواند عوارض جدی ایجاد کند.
- پریکاردیت ایدیوپاتیک: این نوع پریکاردیت بدون علت مشخصی بروز میکند و عامل خاصی برای آن یافت نمیشود.
- پریکاردیت تروماتیک: این نوع از پریکاردیت پس از آسیب به قفسه سینه، مانند ضربه شدید در یک تصادف رانندگی، ایجاد میشود و علائم آن ممکن است با تأخیر ظاهر شوند.
- پریکاردیت اورمیک: اغلب در افراد مبتلا به نارسایی کلیه دیده میشود و ناشی از تجمع مواد زائد در خون است.
- پریکاردیت بدخیم: در ارتباط با سرطان است و میتواند ناشی از گسترش تومور یا ترشح مواد التهابی توسط سلولهای سرطانی باشد.
علائم پریکاردیت چیست؟
پریکاردیت معمولاً با درد قفسه سینه همراه است که بهعنوان رایجترین علامت شناخته میشود. این درد اغلب به صورت تیز و مقطعی بروز میکند و ممکن است با خمشدن به جلو کاهش یابد، در حالی که سرفه، بلع، نفس عمیق، یا درازکشیدن بهویژه بهصورت صاف، میتواند آن را تشدید کند. دیگر علائم همراه با پریکاردیت شامل:
- تب و لرز
- سرفه خشک
- احساس ضعف یا خستگی مفرط
- تپش قلب یا ضربان نامنظم
- تنگی نفس، بهویژه هنگام دراز کشیدن
- تورم در ساقها و مچ پا، خصوصاً در موارد شدید.
- احساس درد در کمر، گردن، یا شانه چپ
- احساس سرگیجه یا سبکی سر
- اضطراب یا نگرانی بیش از حد
- تورم در ناحیه شکم
علت پریکاردیت چیست؟
پریکاردیت، علل متنوعی دارد که در بسیاری از موارد به طور دقیق مشخص نمیشود. در حدود ۹۰ درصد بیماران، علت زمینهای پریکاردیت ناشناخته باقی میماند.
برخی دلایل شایع پریکاردیت عبارتند از:
- عفونتها: عفونتهای ویروسی (مانند ویروسهای گوارشی)، باکتریایی (مانند سل)، قارچی و انگلی میتوانند باعث التهاب پریکارد شوند.
- بیماریهای خودایمنی: بیماریهایی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و اسکلرودرمی با افزایش خطر پریکاردیت مرتبط هستند.
- آسیبها: آسیب به قفسه سینه، جراحی قلب، پرتودرمانی و برخی روشهای تشخیصی قلبی میتوانند باعث التهاب پریکارد شوند.
- نارسایی اندامها: نارسایی کلیه یکی از علل شایع پریکاردیت است.
- تومورها: تومورهایی مانند لنفوم میتوانند باعث پریکاردیت بدخیم شوند.
- عوامل ژنتیکی: بیماریهای ژنتیکی مانند تب مدیترانهای خانوادگی با افزایش خطر پریکاردیت مرتبط هستند.
- داروها: برخی داروها، به ویژه داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی، میتوانند عارضه جانبی پریکاردیت را به همراه داشته باشند.
عوامل افزایشدهنده خطر پریکاردیت:
- حمله قلبی
- جراحی قلب باز
- کاتتریزاسیون قلبی
تشخیص پریکاردیت
تشخیص پریکاردیت، اغلب به دلیل شباهت علائم آن با سایر بیماریهای قلبی، چالشبرانگیز است. پزشک معالج معمولاً با انجام معاینه فیزیکی و گوش دادن به صداهای قلب، به تشخیص اولیه میرسد. برای تایید تشخیص و بررسی دقیقتر وضعیت بیمار، آزمایشهای تشخیصی مختلفی از جمله نوار قلب، اکوکاردیوگرافی و رادیوگرافی قفسه سینه درخواست میشود. این آزمایشها به سادگی و در مدت زمان کوتاهی انجام شده و عوارض جانبی کمی دارند.
در برخی موارد، برای تشخیص دقیقتر و بررسی علل زمینهای پریکاردیت، آزمایشهای تخصصیتری مانند ام ار ای قلب، سیتیاسکن، کاتتریزاسیون قلبی و آزمایشهای خون ممکن است تجویز شود. ام ار ای و سیتیاسکن تصاویری دقیق از قلب و کیسه اطراف آن ارائه میدهند و به تشخیص التهاب، ضخیم شدن پریکارد و وجود مایع اضافی کمک میکنند. کاتتریزاسیون قلبی برای اندازهگیری فشارهای داخل قلبی و تشخیص پریکاردیت انقباضی به کار میرود. همچنین، آزمایشهای خون برای بررسی وجود عفونت، بیماریهای خودایمنی و نشانگرهای التهاب، در تشخیص و درمان پریکاردیت حائز اهمیت هستند.
پریکاردیت چگونه درمان میشود؟
پریکاردیت معمولاً با استفاده از داروهای ضدالتهابی و مسکنها به منظور کاهش التهاب و کنترل علائم درمان میشود. این داروها شامل استروئیدها، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و کلشیسین هستند. در مواردی که عفونت باکتریایی یا قارچی عامل پریکاردیت باشد، آنتیبیوتیکها و داروهای ضد قارچ نیز تجویز میشوند. میزان و نوع داروها بسته به شدت التهاب و عامل ایجادکننده متفاوت است.
در شرایطی که تجمع مایع در اطراف قلب (پریکارد) موجب فشار بر قلب و بروز علائم شدید شود، تخلیه مایع ضروری میشود. این کار معمولاً از طریق کاتتریزاسیون قلبی انجام میشود که در آن یک کاتتر از طریق شریان ران یا بازو به ناحیه پریکارد هدایت شده و مایعات اضافی تخلیه میگردد. اگر پریکاردیت از نوع انقباضی باشد، ممکن است نیاز به جراحی پریکاردکتومی برای برداشتن کامل لایه پریکارد وجود داشته باشد.
در برخی موارد پیشرفته، روشهای جراحی مانند پنجره پریکاردیال برای ایجاد یک مسیر دائمی جهت تخلیه مایعات تجمعیافته مورد استفاده قرار میگیرد. این روشها معمولاً زمانی به کار میروند که روشهای درمانی دیگر نتوانند به طور مؤثر علائم را کنترل کنند. انتخاب روش درمانی مناسب بر اساس شدت و نوع پریکاردیت توسط متخصص قلب و عروق تعیین میشود.
سوالات متداول
